هفت ابزار کنترل کیفیت

هفت ابزار مهم و کاربردی کنترل کیفیت

هفت ابزار کنترل کیفیت : ابزارهای کنترل کیفیت چیست؟ تعریف بسیار ساده از ابزارهای کنترل کیفیت شامل نمودارها و تکنیک‌های گرافیکی می شود که در راستای شناسایی و عیب‌زدایی مسائل مرتبط با کیفیت مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای داشتن یک محصول عالی و با کیفیت بالا باید از سیستم های کنترل کیفیت به نحوه صحیحی استفاده شود. از پرکاربردترین ایزوها می توان به ایزو ISO 9001:2015 سیستم مدیریت کیفیت اشاره کرد.

روش ها و ابزارهای کنترل کیفیت برای بررسی بر کیفیت محصولات و خدمات در بسیاری از نهادها و ارگان ها به کار گرفته می شود تا نظارت صحیحی بر محصولات و خدمات داشته باشند.  با این حال ابزار کنترل کیفیت در بسیاری از صنایع کشوربه درستی به کار برده نمی شود و بهتر بگوییم یک شعار است. اما این هفت ابزار کنترل کیفیت  در  تمام صنایعی که محصولات خود را صادر می کنند به طور کامل رعایت می شود زیرا مجبور به تولید محصولات یا خدمات باکیفیت هستند.

سازمان ها برای اجرای صحیح ابزارهای کنترل کیفیت در محصولات و خدمات، سازمان ها واحدی به نام کنترل کیفیت راه‌اندازی کرده اند و مدیریت کنترل کیفیت  به صورت مستقل زیر نظر مدیریت عالی کار می کند.

آشنایی با ابزارهای کنترل کیفیت

بسیاری از داده ها در هر سازمانی کمی و عددی هستند. در تعداد بسیاری از موارد این داده ها با اندازه گیری متغیرهای پیوسته مانند زمان، وزن، میزان فروش و تولید به دست می آید.

از آنجایی که بسیاری از عوامل بر داده‌ها تأثیر می‌گذارند، تغییرات در حجم داده‌های آنلاین اجتناب‌ناپذیر است. به عنوان مثال، نرخ تولید دائماً در حال تغییر است و راندمان ماشین‌های تولید در نوسان است. هر محصول یا خدماتی که تولید می شود باید دارای سطح مشخص و تعیین شده ای از کیفیت باشد.

لازم به ذکر است که تعریف کیفیت در حوزه مدیریت کیفیت جامع است، اما به طور خلاصه کیفیت به محصول یا خدمتی گفته می شود که  حداقل استانداردهای تعیین شده برای آن محصول یا خدمات را رعایت کرده باشد و با میزان رضایت و تمایل مشتری مطابقت داشته باشد.

ابزارهای کنترل کیفیت (ابزارهفتگانه کنترل فرآیند آماری )

از ابزارهای کنترل کیفیت : هفت ابزار کنترل کیفیت، که در کلیه سازمان های تولیدی و برخی ازاین  ابزار ها در سازمان های خدماتی کاربرد داشته و میتوان از نرم‌افزار Excel  یا Minitab به راحتی اطلاعات مورد نظر را به نرم‌افزار داده و نمودارهای مورد نیاز را برای تجزیه و تحلیل آماری استخراج نمود.

ابزار کاربردی که در مقاله هفت ابزار کنترل کیفیت به معرفی آنها می پردازیم در حقیقت  مجموعه ای از ابزارهای بهبود فرآیند است که این هفت ابزار را در برگه کنترل راهنمای کنترل کیفیت گردآوری کرده اند.

هیستوگرام (بافت نگار –نمودار فراوانی) :

نمودار میله ای یا ستونی بوده که از یک محور عمودی که اعداد یا فراوانی نوشته شده و یک محور افقی که مشخصه های فراوانی ها نوشته شده است و در تمام سازمانها از آن در بحث های آمار و ارقام و تجزیه و تحلیل و ارائه گزارش‌ها استفاده میشود.

نمودار پارتو :

همان نمودار ستونی یا میله ای بوده فقط وجه تمایز آن نسبت به هیستوگرام اولویت بندی مشخصه ها از بیشترین به کمترین می باشد. از این نمودار معمولاً برای تجزیه و تحلیل علل مشکلات سازمان، بررسی ضایعات در سازمان با اولویت بندی از بیشترین یا با اهمیت ترین به کمترین می باشد. این نمودار به قانون (20-80) نیز معروف می باشد یعنی 80 درصد عوامل به وجود آمده به 20 درصد پارامترها مربوط میشود یابرعکس.

نمودار استخوان ماهی (علت و معلول) :

شکل این نمودار شبیه اسکلت ماهی بوده که معمولاً سر ماهی حکم معلول یا مشکل به وجود آمده را داشته و اسکلت اصلی ماهی علل احتمالی به وجود آورنده آن معلول می باشند. از این نمودار برای ریشه یابی مشکلات به وجود آمده در سازمان استفاده می گردد و می تواند تکمیل کننده نمودار پارتو برای حل مشکلات سازمان باشد.

فرم یا برگه جمع‌آوری داده ها :

این برگه ابزاری سودمند برای جمع‌آوری داده هاست که متناسب با نوع فرایند یا اطلاعات مورد نیاز می تواند طراحی شود که در تمامی سازمان ها این برگه ها کاربرد دارد و برای رسم نمودار های توضیح داده شده ، جمع‌آوری داده ها ضروری بوده در نتیجه این فرم می تواند پیش نیاز رسم نمودارهای قبلی باشد.

نمودار تمرکز نقص (برگه چک یا کنترل) :

یک ابزار ساده و کارآمد برای کنترل کیفیت یا کنترل حین تولید بوده که معمولاً نقشه محصول تولیدی با مشخص نمودن نواحی یا پارامترهای کنترلی در یک برگه رسم شده و بازرس خط یا کنترل کیفیت به صورت تصادفی از خط تولید نمونه برداشته و در صورتی که مشخصه کنترلی مورد نظر خارج از محدوده مجاز بود آن را در برگه چک علامت گذاری کرده و در پایان شیفت هر کدام از مشخصه ها علامت بیشتری داشت مشخص میگردد که تمرکز نقص یا خرابی در کدام نواحی یا مشخصه بیشتر بوده است. این ابزار بیشتر در صنعت خاص کاربرد دارد.

نمودار پراکندگی (پراکنش یا وابستگی) :

از این نمودار برای پی بردن به رابطه بین دو متغیر استفاده می شود فرضاً میخواهیم ببینیم میزان درجه عملیات حرارتی چقدر ارتباط به استحکام قطعه دارد.در این نمودار یکی از متغیر ها در خط افقی و دیگری در خط عمودی نوشته شده و نمودار خطی را تشکیل می دهد.

نمودارهای کنترل :

یکی از روش پرکاربرد در صنعت بوده و برای کنترل فرایند یا حین تولید استفاده می شود و با توجه به نوع محصول یا تولید می توان نمودار خاص آن را استفاده نمود این نمودار از یک محور عمودی که حدود پایین و بالا (حد بالا(Upper Control Limit) و حد پایین (Low Control Limit)) با توجه به محاسبات آماری نوشته میشود و از یک محور افقی که شماره نمونه ها در این محور ثبت میگردد و پس از نمونه برداری میتوان با نقطه گذاری روی این نمودار در مورد تحت کنترل بودن فرایند یا تولید اظهار نظر نمود

اگر تمام نقطه ها بین حد بالا و پایین و به‌صورت کاملا تصادفی در نمودار باشد فرایند ضایعات تولید نکرده و تحت کنترل است اما اگر یک یا چند نقطه از حد بالا(C.L) یا حد پایین(L.C.L) خارج باشد فرایند در آن زمان یا نمونه ضایعات تولید کرده که بایستی سریع خط متوقف و علت بررسی و رفع گردیده سپس تولید ادامه یابد و اگر چندین نقطه(شش یا بیشتر) در یک سمت و پشت سر هم ظاهر شود درست است که در داخل محدوده مجاز می باشد ولی نشان از انحراف فرایند داشته که باید اصلاح گردد.میتوان نمودار های کنترل، متغیرهای مختلف (X  ، R  و ….) را با توجه به نوع فرایند و نیاز ترسیم نمود.

لازم به ذکر است برای محاسبه حد بالا و پایین متغیر ها و رسم نمودارها، با وارد نمودن اطلاعات ورودی به نرم‌افزار Minitab، به راحتی به نتایج مورد انتظار رسید.

چند نمونه از این نمودارها در فایل پی دی اف قابل مشاهده می کنید. برای مطالعه بیشتر میتوانید از کتاب کنترل کیفیت آماری دکتر نقندریان استفاده نمایید.